باسمه تعالی

شیوه آموزشی های اسکوپ ( High – Scope ) یک رویکرد  آموزشی نوین ویژه کودکان 3 تا 6 سال می باشد که در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از متخصصین علوم رفتاری و آموزشی قرار گرفته  است.

به کار گیری این رویکرد نوین به سطح فرهنگی ، در آمد ، قومیت ، مذهب و . . .  خانواده ها و یا جنسیت ، بهره هوشی و ... کودکان  بستگی ندارد و در هر نقطه از دنیا برای همه کودکان  قابل اجرا می باشد.

 از این شیوه  می توان در مدارس دولتی و غیر دولتی ، مهد های کودک ، شیر خوار گاه ها ، مراکز نگهداری کودکان بی سرپرست ، و مدارس کودکان استثنایی استفاده کرد.

امید است مربیان محترم کودک که در مراکز پیش دبستانی و مهد های کودک و سایر مراکزی که با کودکان زیر 6 سال در ارتباط هستند با دقت نظر در این نوشتار ، از نکات و تجارب متخصصین علوم آموزشی  بهره مند شوند.

توضیح مترجم

های اسکوپ ( High – Scope ) در لغت به معنای بالاترین نقطه توجه یا بالاترین هدف می باشد. اما معنای آموزشی این عبارت یک رویکرد یادگیری فعال و پویا می باشد که در آن بچه ها به طور مستقیم با افراد ، اشیاء ، حوادث ، عقاید و وسایل مختلف مواجه می شوند و شخصاً آنها را تجربه می کنند. در این شیوه علاقه و انتخاب بچه ها در راس هرم شیوه آموزشی های اسکوپ ( High – Scope ) می باشد . (در این مقاله شیوه آموزشی های اسکوپ ( High – Scope ) را  به اختصار شیوه آموزشی پویا می نامیم.)

بچه ها در شیوه آموزشی پویا ساختار دانش و یافته های خود را بر اساس تعامل با مردم و دنیای اطراف خود بنا
می کنند. بچه ها در اولین قدم یاد گیری ، طرحی را انتخاب می کنند و برنامه های خود را در قالب این طرح پیاده می کنند.

انتخاب نوع طرح اولیه در این شیوه خیلی مهم است . هر چند بچه ها در انتخاب طرح مختار و آزادند ولی تنها نیستند و مربیان و حتی  والدین آنها از بچه ها،  حمایت های عملی  ، عاطفی و معنوی می کنند.

در شیوه آموزشی پویا افراد بزرگسال ( مربی و والدین ) خلاقیّت و قوه تفکّر بچه ها را با تعاملات تربیتی و آموزشی و به کار گیری وسایل و شیوه های کاربردی پرورش می دهند و در واقع استعداد های بالقوه آنها را شکوفا
می سازند.

تفاوت شیوه آموزشی پویا با سایر روش چیست ؟

شیوه آموزشی پویا ویژگی های منحصر به فردی دارد که آن را از سایر روش ها متمایز می سازد. یکی از این ویژگی ها ، توالی و استمرار برنامه های اجرایی روزانه می باشد. دانشمندان معتقدند برنامه ریزی و اصرار در مرور مجدد برنامه و طرح های اجرا شده در امر یادگیری دو مولفه مهم هستند که توجه به آنها در برنامه روزانه در پیشرفت بچه ها خیلی موثر است ، چرا که با بچه ها با نقاط ضعف و قوت خود آشنا می شوند و به اصطلاح فایل های ناقص یادگیری آنان  باز سازی می شوند.

از دیگر ویژگی های شیوه آموزشی پویا وجود بیش از 60 تجربه کلیدی در آموزش پیش دبستانی می باشد که در این روش به آنها توجه اساسی شده است و به کار گیری این 60 تجربه در تدوین محتوای برنامه های آموزشی نقش کلیدی و تاثیر گذار دارند.

این تجارب که به ابعاد اجتماعی ، معنوی ، جسمی ، روانی و عاطفی طرح ها و برنامه توجه دارند ، در رشد سواد اطلاعاتی بچه ها نقش کلیدی دارند و رمز رشد مطلوب و آرمانی آنها  محسوب می شوند.

این تجارب کلیدی در 4 گروه طبقه بندی می شوند:

1 – توسعه اجتماعی و رفتاری  ( ارتباط اجتماعی ، ارتباط اولیه ، برخورد با ناملایمات و . . .)

2- هنر های تجسمی ( تفکر خلاق ، حرکت ، موسیقی ، طراحی ، نقاشی و . . . )

3- خواندن ( زبان ، ادبیات ، شعر ، قصه و . . . )

4 – ریاضیات ( اعداد ، طبقه بندی ، مرتب کردن ، حجم ، زمان ، رسم و . . . )

توجه به مؤلفه های بالا در تدوین برنامه های آموزشی در کنار سایر ویژگی های این روش  باعث می شود بچه ها نه تنها  از درس و حتی مطالب نه چندان دلخواه ( مثلا ریاضی ) گریزان باشند بلکه با هیجان و یک اشتهای آموزشی ویژه به دنبال یادگیری باشند و در واقع در شیوه آموزشی پویا کلاس ریاضی با کلاس قصه گویی یا نقاشی تفاوت چندانی ندارد و هر دو برای بچه ها جذاب و متنوع هستند و این یادگیری را مانا و عمیق تر می کند.

اهداف شیوه آموزشی پویا کدامند؟

شیوه آموزشی پویا یک رویکرد آموزشی مفهومی است که تلاش دارد بچه ها درهمه ابعاد رشد ، علمی ، اخلاقی ، اجتماعی ، روانی ، فرهنگی ، جسمی  و . . . رشد کنند.  

در واقع نوع و ساختار این رویکرد برمبنای آموزش همه جانبه طراحی شده است و در آموزش به همه ابعاد توجه شده است و یادگیری صرف مد نظر نیست .

بر خی از اهداف شیوه آموزشی پویا به شرح زیر می باشند:

1- یادگیری از طریق تعامل و درگیری فعال با اطرافیان ، مواد ، حوادث و عقاید

2 - ایجاد استقلال ، حس مسئولیت پذیری و اعتماد به نفس در بچه ها و آماده سازی جهت ورود به مدرسه و جامعه

3 - آموزش طراحی برنامه های مختلف توسط بچه ها و اجرای مستقل آنها

4 - کسب دانش و مهارت به صورت آکادمیک ، اجتماعی و کاربردی به وسیله آموزش های غیر آکادمیک و روتین

در شیوه آموزشی پویا دانش آموزان برنامه های تدوین شده شان را با دیگران مقایسه می کنند و در شیوه های اجرا از یکدیگر کمک می گیرند .

مطالعات نشان می دهد که بچه های شرکت کننده در شیوه آموزشی پویا از نظر ابتکار و خلاقیت در سطح بالایی قرار دارند . مربیان با رویکرد توسعه فعالیت های اجتماعی به بچه ها کمک می کنند تا مشکلات و گرفتاری های درون شخصیتی خود را راحت تر حل کنند.

این فعالیت های آکادمیک و ذهنی -  اجتماعی ،  بچه ها را برای ورود به مدرسه آماده می سازند.

ویژگی های شیوه آموزشی پویا

در این شیوه مربیان  نیاز های اولیه یادگیری کودکان شناسایی می کنند و با برنامه های موثر و اثبات شده به آموزش آنها اقدام می کنند. برنامه کلاس ،  فضای کلاس و محیط مدرسه ، وسایل و تجهیزات و ... طوری انتخاب و طراحی می شوند که بچه ها به طور خودکار به سمت یادگیری پو یا و با نشاط حرکت کنند. مدرسه یا مهد کودک در شیوه آموزشی پویا به چندین بخش تقسیم می شود مانند محیط کتابخوانی ، محیط بازی ، محیط هنری ، محیط آموزشی و جالب اینکه هر کدام از این بخش ها باز به چند قسمت تقسیم می شوند . مثلاً محیط بازی دارای بخش های مختلف اسباب بازی ، شن و ماسه بازی ، آب بازی و ... می باشد.

شیوه آموزشی پویا مختصات و ویژگی های فراوانی دیگری نیز دارد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم:

·       این شیوه برای بچه ها خوشایند و مطلوب است.

·       برای همه بچه ها از هر خانواده و موقعیت اجتماعی ، شرایط و امکانات  یکسان و وسایل کافی وجود دارد.

·       به بچه ها اجازه داده می شود تا به طور مستقل از وسایل استفاده کنند.

·       بچه ها بازی های مختلف ذهنی و حرکتی را تجربه می کنند.

·       بچه ها اجازه دارند به هر جای کلاس که می خواهند بروند.

·       بچه ها  اجازه دارند جای وسایل خود را در کلاس تغییر دهند.

·       بچه ها برنامه های دلخواه خود را اجرا می کنند.

·       بچه ها به معلم به عنوان یک همکار یا همکلاسی بزرگتر نگاه می کنند.

·       مفاهیم مختلف در قالب بازی به بچه ها آموزش داده می شوند.

شیوه آموزشی پویا چگونه عمل می کند؟

تحقیقات نشان داده اند که شیوه آموزشی پویا به کار گیری شده توسط مربیان ، در عمل خیلی موثر بوده است و بچه ها با اعتماد به نفس و استقلال رای بیشتری وارد محیط مدرسه می شوند. مربیانی که با این روش کار می کنند در مقایسه با سایر مربیان ،  برنامه های بیشتری دارند ، دامنه فعالیت های آنان گسترده تر است و در انجام انواع برنامه اختیار عمل بیشتری دارند .

این برنامه های با کیفیت و هدفدار ، بازخورد های توسعه ای پایداری برای بچه ها به ارمغان خواهد آورد.

در این شیوه مربیان به طور مستقیم مفاهیم پایه و سایر مهرت های آموزشی نظیر خواندن و نوشتن را آموزش نمی دهند بلکه ایجاد شرایط و کسب تجربه بچه ها را طوری پرورش می دهند که زبان عمومی( قدرت به کار گیری کلام و زبان )  و توانایی های ذهنی -  منطقی آنها، رشد کنند و مفاهیم را درک کنند و این زمینه ای برای یادگیری مطالب آکادمیک می باشد. (در واقع در شیوه آموزشی پویا مطالب آکادمیک به صورت غیر آکادمیک تدریس می شوند.) برای مثال به منظور تشویق برای خواندن و نوشتن مربیان محیطی را فراهم می سازند که در آن بچه ها به داستان گوش می دهند ، با دنیای کتاب و کتابخوانی و مطالب چاپ شده و وسایل و لوازم تحریر آشنا می شوند و نوشتن – یا به عبارتی خط خطی کردن – را تجربه می کنند و این زمینه ای برای خواندن و نوشتن می شود بدون اینکه بچه ها از خواندن و نوشتن وحشت داشته باشد یا بیگانه باشند.

یا برای آموزش ریاضی از مقایسه اعداد با هم و ارتباط تک تک آنها با هم استفاده می شود که برای بچه ها کاملاً منطقی و قابل هضم باشد.

نقش مربیان و سایرین در شیوه آموزشی پویا چیست ؟

در شیوه آموزشی پویا ، معلمان نیز به اندازه بچه ها فعال و پویا هستند .این نوع آموزش یک آموزش با باز خورد های متقابل می باشد. در این نوع آموزش همه مولفه های مراحل  یادگیری – یاددهی دو طرفه می باشند.

راهنمایی ، پیروی ، صحبت کردن ، گوش کردن ، یاد دادن ، یاد گرفتن و سایر مولفه های آموزشی و روانی دارای بازخورد دو طرفه می باشند.

این روابط ممکن است به صورت رابطه های دانش آموز – دانش آموز ،  دانش آموز – مربی و  یا دانش آموز – والدین باشند.

در واقع در این سیستم به منظور بهره گیری از تمام ظرفیت های یاد دهی – یادگیری همه در کنار قرار گرفته اند و شیوه آموزشی پویا یک سیستم موازی است و همه در راستای هم هستند و یک نفر متکلم وحده و راهبر گروه نیست.  

در این شیوه مربی کنترل مشارکتی را سرلوحه کار خود قرار می دهد ، روی نقاط قوت بچه ها بیشتر تمرکز می کند و سعی می کند با برجسته کردن آنها روحیه و اعتماد به نفس بچه ها را بالا تر ببرد.

مربی از راه های مختلف با بچه ها ارتباط برقرار می کند و آنها را در اجرای عقاید و طرح هایشان کمک می کند و به آنها در رفع مشکلات شان یاری می رساند.

معلم به جای نظارت بر فعالیت های بچه ها ، در برنامه هایشان شریک می شود و نقش یک همکار یا همکلاسی و گاهی اوقات نقش یک همبازی را ایفا می کند. مربیان این کلاس ها ، به نظرات بچه ها احترام می گذارند و برنامه های ابتکاری ، حس استقلال طلبی ، خلاقیت و نو آوری های آنان را مورد توجه ویژه قرار می دهند و به توسعه ذهنی هدفدار آنها کمک می کنند.

در این شیوه مربی با تنظیم یک برنامه روزانه مشخص ، علاوه بر کنترل فعالیت های بچه ها ، باعث میشود تا بچه ها برنامه های بعدی را حدس بزنند.

ذکر این نکته ضروری است که اگر مربیان به خوبی با رویکرد های این شیوه آشنا باشند و خوب آموزش دیده باشند قادر خواهند بود علاوه بر طراحی برنامه ها و به کار گیری ایده های جدید ، بچه ها را نیز خلاق و پویا بار بیاورند و دانش طراحی برنامه و ایده پردازی را در آنها تقویت کنند.

در برنامه روزانه  شیوه آموزشی پویا چه مولفه هایی وجود دارد؟

سه مولفه در برنامه روزانه شیوه آموزشی پویا وجود دارد که خیلی مهم می باشند. این سه مولفه عبارتند از طراحی – اجرا و مرور.

این سه مولفه فقط در شیوه آموزشی پویا دیده می شوند و مختص این شیوه می باشند.در برنامه روزانه یک زمان 35 تا 45 دقیقه ای برای بچه ها  در نظر گرفته می شود تا به اجرای برنامه هایشان بپردازند. طراحی این برنامه ها به عهده خودشان است و در این طراحی می توانند از مربی ، همکلاسی و یا حتی والدین خود کمک بگیرند.  در حین اجرای برنامه بچه ها  بسیار با نشاط و پویا هستند چرا که که فعالیتی را انجام می دهند که به آن علاقه دارند و به هیچ عنوان تحمیلی نیست. آنها می توانند طرح خود را به پایان برسانند یا در طرح دوست و همکلاسی خود شرکت کنند و یا حتی می توانند طرح خود را با دوست شان عوض کنند.در طول اجرای برنامه های کلاسی مربی همیشه در کنار بچه ها قرار دارد و اگر کودکی  طریقه مصرف ماده یا نحوه استفاده از وسیله ای را بلد نبود از مربی می پرسد. هر چند معلم در هنگام اجرای سعی می کند طرح تجارب کلیدی را به بچه ها انتقال دهد ولی بچه ها آزادند به هر شیوه های که دوست دارند طرح خود را به پایان برسانند.بعد از اجرای طرح یک زمان 5 الی 10 دقیقه ای نیز برای مرور و بررسی و تبادل نظر با مربی و سایر بچه ها در مورد فعالیت انجام شده در نظر گرفته می شود. حد فاصل مرحله اجرای کار و مرور بچه ها  اطاق را مرتب می کنند و وسایل شان را در سر جای خود می گذارند.

وقت استراحت : بعد از اجرای برنامه کلاس بچه ها به مدت 30 دقیقه در حیاط به بازی مشغول می شوند و آزادند هر نوع بازی که دوست دارند ( به جز بازی هایی که به سلامت آنها آسیب می رساند) انجام دهند و به تخلیه انرژی بپردازند. وقت استراحت و زمان ورود و خروج بچه ها به حیاط مدرسه زمان انتقال تجارب و ایده بین بچه ها
می باشد.

در این انتقال تجارب و اطلاعات بچه ها از فعالیت های سایرین آگاه می شوند و موقعیت های معنا داری برای خودشان ایجاد می کنند و این تجارب کلیدی را در اجرای برنامه های خود به کار می برند.

در این مدت هر چند کوتاه ، بچه های کلاس های مختلف با یکدیگر راجع به طرح ها ، برنامه ها ، ایده ها ، و ... یکدیگر با هم صحبت می کنند و از تجارب یکدیگر استفاده می کنند. هر چند در سایر شیوه های آموزشی ، انتقال تجارب دیده می شود ولی هیچگاه تا این حد جدی به این مسئله پرداخته نشده است و  شیوه آموزشی پویا انتقال تجارب را یک اصل کلیدی و اساسی آموزشی می داند.

حل مشکلات در شیوه آموزشی پویا چگونه است؟

بچه ها گاهی اوقات  هنگام بازی یا انجام فعالیت های روزانه عصبانی یا ناراحت می شوند .آنها هنوز نمی دانند و به این بلوغ فکری نرسیده اند که چه طور برای حل مشکلاتشان راه حل های اجتماعی پیدا کنند ، یا دیدگاه های دیگران را درک کنند و رفتار خود را با محیط منطبق کنند.

شیوه آموزشی پویا با یک فرآیند چند مرحله ای به بچه ها کمک می کند تا مشکلات و درگیری های ذهنی و اجتماعی خود را مدیریت کنند.

1) رویکرد خونسردی ، توقف اعمال خشونت بار یا کلمات رکیک

پس از مشاهده درگیری یا رفتار ناشایست ، مربی باید با خونسردی بچه ها را به آرامش دعوت کند و اوضاع را کنترل کند و به هیچ عنوان در وهله اول به فکر یافتن مقصر یا تنبیه مقصر نباشد. مهمترین چیز بازگشت محیط به آرامش است.

2 – احساس رضایت و امنیت

بچه ها زمانی با هم درگیر می شوند که احساساتی شوند . بچه عمدتاّ نیاز دارند احسسات خود را هر چه سریعتر بیان کنند . مربی باید ضمن رعایت حفظ نظم ، قبل از فرو کش کردن هیجان دانش آموزان به او نزدیک شود و از اظهارات درونی او آگاه شود و از این رابطه برای حل مشکل استفاده کند.

3 – بیان مجدد مشکل

بیان مجدد مشکل در شرایط آرام و راحت ، باعث می شود مربی در حل مشکل راهکار های فراوانی پیدا کند . زمینه مشکل را ریشه یابی کند و این به معنای اتخاذ رویکردی صحیح در حل مشکلات بچه محسوب می شود.

مربیان در شیوه آموزشی پویا چگونه رفتار می کنند و نقش آنها چیست؟

مربیان در شیوه آموزشی پویا از فرم های COR  ¹ یا همان فرم ثبت مشاهدات فعالیت های بچه ها استفاده
می کنند. این فرم معمولاّ برای کودکان 3 تا 6 سال کاربرد دارد.طبق این فرم مربیان باید هر روز شرحی از فعالیت های رو به رشد و برجسته بچه ها را ثبت کنند این یاد داشت ها توسط تیم تدریس هر مدرسه بررسی می شوند و نقاط ضعف و قوت بچه شناسایی می شوند.این فرم ها دارای هفت بخش می باشند که نکات کلیدی را مورد توجه قرار می دهند:

الف) فعالیت های روزانه

ب) رابطه متقابل کودکان با بزرگسالان

ج) برنامه های آموزشی

د) خدمات خانواده و نقش والدین در فرآیند یاد دهی – یاد گیری

ه) نقش مربیان

ز) مدیریت برنامه ها

نتایج به کار گیری شیوه آموزشی پویا

کودکانی که با این روش آموزش می بینند در بزرگسالی معمولاً :

الف) بیشتر  احساس مسئولیت می کنند.

ب) در موقعیت های اقتصادی شانس بیشتری دارند.

ج) ریسک پذیر و با شهامت ترند.

د) از نظر تحصیلات موفق ترند.

ه) در بر قراری ارتباط با دیگران موفق ترند.

و) روحیه انتقاد و نقد پذیری بیشتری دارند.

ز) از نظریات و تجارب دیگران بیشترین بهره را می برند.

ح) در حل مشکلات رویکردی منطقی و غیر احساسی پیش می گیرند.

ط) و ...

از آنجا که این شیوه با روحیات اکثر بچه های عادی و تیز هوش سازگاری و انطباق دارد و بچه ها معمولاً فعالیت هایی را انجام می دهند که دوست دارند ،‌یادگیری خیلی عمیق و کاربردی تر است  و اثر این این ماندگاری در سنین بزرگسالی هویدا خواهد شد.

بچه ها  در این روش با روحیه ، با انگیزه ، با اعتماد به نفس و دارای استقلال رای پرورش می یابند و د رمواجهه با مشکلات قادر خواهند بود به مدیریت درونی افکار خود بپردازند.

منابع :

1 -  www.high-scope.org.uk

2 - www.perpetualpreschool.com

3 – Vertical Thought magazine

4- Education Journal

^{پاورقی :}

^{1 – Children Observation Record}