«نه» گفتن را بیاموزیم

خورشید -گروه جامعه : شاید برای شما هم پیش آمده، وقتی به مهمانی دعوت شده باشید که تمایلی به رفتن ندارید. یا دوستی با شما تماس گرفته و به شما اطلاع داده که قصد دارد به خانه شما بیاید اما شما آمادگی برای پذیرایی از او ندارید، آن وقت است که به زمین و زمان بد و بیراه می‌گویید و از دست خودتان ناراحت هستید که نتوانستید به دوستان خود نه بگویید. این مسئله برای خیلی‌ها پیش می‌آید. روانشناسان معتقدند، بسیاری از افرادی که به دام اعتیاد می‌افتند، کسانی هستند که در نخستین بار مصرف نتوانستند به دوستانی که مواد مخدر را تعارف کرده‌اند، نه بگویند. واقعیت این است که گفتن نه به دیگران مهارت می‌خواهد و افرادی که اعتماد به‌نفس‌ پایینی دارند، بیشتر به این مشکل مبتلا هستند و نمی‌توانند در برابر خواسته‌های به‌جا یا بی‌جای دوستانشان مقاومت کنند اما مسئله‌ای که باید در اینجا اشاره کرد، این است که افرادی که توانایی نه گفتن را دارند، به این مهارت مجهز هستند اما افراد دیگر هم می‌توانند با تمرین به این مهارت دست پیدا کنند. همه ما باید بتوانیم در تعاملات اجتماعی‌مان به درخواست‌ها و تقاضاهای دیگران در صورت ضرورت «نه» بگوییم و برای این کار نیازی به توضیح دادن نیست. همچنین نباید اجازه دهیم که دیگران درخواست‌های زیادی از ما داشته باشند. اگر موضوعی مطابق طبع، احساسات، ارزش‌ها و اعتقادات ما نیست و در واقع خارج از این حیطه‌هاست، باید به راحتی «نه» بگوییم و از کنارش بگذریم. افراد در موقعیت‌های مختلف واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند. گاهی اوقات فرد می‌تواند در مقابل نیروی زیردست خود نه بگوید اما در برابر دوست خود نمی‌تواند مقاومت کند و به قول معروف تعارف یا رودربایستی باعث می‌شود که او توان نه گفتن نداشته باشد.

اما نوع شخصیت و محیطی که فرد در آن بزرگ شده باشد، در این توانایی فرد تأثیرگذار است. اعتماد به‌نفس در این زمینه نقش بسیار مهمی دارد. افرادی که اعتماد به‌نفس بالا دارند، می‌توانند در هر موقعیتی که قرار گرفتند و شرایط برخلاف میلشان بود، بتوانند با گفتن نه خود را از مخمصه نجات دهند اما افراد حساس نمی‌توانند در شرایط مختلف نه بگویند زیرا فکر می‌کنند با گفتن نه دیگران از آنها دلخور می‌شوند و برای آنکه دیگران را از خود نرنجانند، خود را مجبور به پذیرش خواسته اطرافیان می‌کنند. با این کار هم خود را به سختی می‌اندازند و هم از ترس اینکه عذاب وجدان نگیرند، سعی می‌کنند خودشان را به هر زحمتی بیندازند. زندگی اجتماعی مستلزم رعایت مواردی است که هم حقوق دیگران و هم حقوق فرد در آن باید مورد توجه قرار گیرد. باید بدانید مهارت نه گفتن یکی از لازمه‌های موفقیت فرد در زندگی شخصی و اجتماعی‌اش است. هر فردی برای خود عقاید، ایده‌ها و اهدافی دارد و برای خود شیوه زندگی‌ای را برگزیده و لازم است در مواردی که احساس می‌کند این اهداف و ایده‌ها و برآورده شدن آنها با احتمال بروز مشکل روبه‌رو خواهد شد، از مهارت‌های خاصی استفاده کند تا بتواند خود را در مسیر مناسبی که برای خود برگزیده، نگه دارد. انسان اراده و اختیار و آگاهی دارد. براساس اراده خود می‌تواند تصمیم‌هایی برای زندگی خود بگیرد. این تصمیم‌ها موارد بسیار جزئی یا موارد بزرگ و پراهمیت را شامل می‌شود. آنچه که به‌عنوان مانع او را از عملی ساختن تصمیم‌های خود باز می‌دارد، باید به نحوی از مسیر او برداشته شود. برای چنین اقدامی قاطعیت، قدرت و به عبارتی مهارت‌هایی چون «نه گفتن» مورد نیاز است اما نباید فکر کرد که نه گفتن نوعی خودخواهی محسوب می‌شود. «نه» گفتن با خودخواهی خیلی فاصله دارد. اگر به فرض شما فردی هستید که کاری از دستتان برنمی‌آید، جایی آشنا ندارید و قرار هم نیست سفارش کسی را بکنید، اینکه دیگر خودخواهی تلقی نمی‌شود. هنگامی‌که شما در برابر درخواست‌های دیگران «نه» بگویید از طرف مقابل خواسته‌اید که به فکر چاره دیگری باشد و بی‌خود وقت خود را تلف نکند.
اما در واقع مهارت نه گفتن باید از کودکی آموزش داده شود. کودک در حالی که باید رعایت کردن ادب و احترام را بیاموزد، باید یاد بگیرد که در همه شرایط در برابر خواسته دیگران سر خم نکند. بسیاری از موارد باید به کودک گوشزد شود و نباید فکر کند که باید در برابر خواسته‌های گروه همسالان خود مقاومت کند بلکه باید یاد بگیرد در برابر افراد بزرگسالی که از او خواسته نابه‌جا و غیرمتعارفی دارند، عکس‌العمل مناسب نشان دهد. لازم است کودک یاد بگیرد به‌دلیل اینکه یک نفر از او بزرگتر است، اطاعت از او واجب است. به طور مثال خیلی از کودک‌آزاری‌ها و سرقت از کودکان در اثر همین اطاعت بی‌قید و شرط از افراد بزرگسال است. لازم به یادآوری است که نباید در این مسئله دچار افراط و تفریط شد. گاهی اوقات پیش می‌آید که با آموزش و انجام تمرین می‌توان به کودک این مهارت را آموخت. در واقع او باید یاد بگیرد علاوه بر اینکه گاهی لازم است به دیگران نه بگوید، مواقعی نیز پیش می‌آید که باید پذیرش نه شنیدن را در خود ایجاد کند. شما می‌توانید جایی که به صلاح کودکتان نیست یا اینکه از امکانات کافی تهیه وسیله‌ای برای آنها برخوردار نیستید، «نه» بگویید. به طور مثال ممکن است فرزند 9 ساله شما درخواست تلفن همراه داشته باشد و حتی خانواده توانایی تهیه آن را داشته باشد اما به‌هیچ‌وجه نباید این کار را انجام دهند و حتما باید «نه» بگویند. در این صورت فرزند شما یاد می‌گیرد که برخی جاها امکان شنیدن «نه» وجود خواهد داشت. همچنین مدارس برای آموزش «نه» گفتن در کودکان بسیار تأثیرگذارند و می‌توانند در قالب تئاتر، نمایش یا بازی‌های جمعی این مهارت را به دانش‌آموزان بیاموزند.
این مسئله در دوران نوجوانی اهمیت بیشتری می‌یابد. در دوران بلوغ اوج احساسات در نوجوان بروز می‌کند و به همین دلیل به خصوص در گروه همسالان، فرد سعی می‌کند تا حد ممکن خواسته‌های دوستان خود را برآورده کند. او نگران است مبادا در صورت مخالفت با خواسته آنها از گروه طرد شده یا مورد تمسخر آنها قرار گیرد. نخستین کاری که باید انجام داد، تشخیص احساسات دست‌وپاگیر یا باورهایی است که در سر شما وجود دارد. مطمئن باشید خیلی وقت‌ها نه گفتن به صلاح طرف مقابل شما هم هست شاید او در نگاه اول از نه گفتن شما دلخور شود اما با گذشت زمان همه چیز مشخص می‌شود. بنابراین در این مواقع نباید اسیر احساسات شد تنها باید واقع‌بین بود اما یادتان باشد که تنها گاهی دلخوری‌ها و ناراحتی‌ها از لحن گفتن شما ایجاد می‌شود. اگر می‌خواهید به کسی نه بگویید، روش گفتن آن را هم بیاموزید. بهتر است طوری مطرح کنید که دوست یا طرف مقابل‌تان برداشت بدی از حرف شما نکند. در موقعیت‌های مشکل‌تری که نسبت به ماهیت و چگونگی پاسخ خود مطمئن نیستید، با گفتن این جمله به دیگران: «می‌توانم درباره‌اش فکر کنم» مقداری زمان در اختیار خود بگیرید سپس احساسات خود را بررسی کنید چه عقاید و انتظارات نامعقولی شما را به گفتن «نه» ‌وادار می‌کند.وقتی کلمه «نه» را به کار بردید و طرف مقابل همچنان بر خواسته‌اش اصرار ورزید و نخستین کلمه نه شما را نشنیده گرفت. شما باید بر مخالفت خود پافشاری کنید. شما باید توجه آنها را به طور مؤثری جلب کنید و به آنها بگویید اما من مخالفت کرده‌ام و منظورم مخالفت کامل است.
با وجود این‌گونه پیام‌ها چون بسیاری از ما با سازگاری و انعطاف‌پذیری بزرگ شده‌ایم ‌به خاطر دیگران از خواسته‌های خود می‌گذریم. تشخیص این نکته مهم است که در اینجا رفتار خودخواهانه سالم وجود دارد. شما حق دارید که «نه»‌ را به کار ببرید و از این کار احساس خوبی داشته باشید. هر قدر به احساس شخصی و خواسته‌های خود توجه کنید از گفتن «بله»‌ به دیگران احساس رضایتمندی بیشتری خواهید کرد.